نشریه علوم اجتماعی
سال یازدهم شماره 2 (پیاپی 24، پاییز و زمستان 1393)

تاکیدهای نظری و تجربی اخیر بر پایدارسازی توسعه با استفاده از سرمایه های محلی و بهبود شرایط زندگی از طریق منابع درون زا یکی از راهکارهای درخور و اثربخش برای حل مشکل محلات غیررسمی است. بهره گیری از سرمایه اجتماعی، یکی از روش های کم هزینه و مطمین برای دستیابی به توسعه پایدار در این محلات است. این پژوهش توصیفی- پیمایشی، با هدف تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی با پایداری توسعه در یکی از محله های غیررسمی واقع در شهر تهران انجام گرفته است. هدف مطالعه تایید وجود رابطه قابل اتکا میان سرمایه های درون زای محلی با توسعه پایدار سکونتگاه غیررسمی است. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه محقق ساز، برای خلاصه سازی شاخص ها از روش تحلیل عاملی و برای تحلیل نتایج و طراحی مدل تحقیق، از نظر خبرگان استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را ساکنان محله تشکیل داده اند که تعداد 390 پرسش نامه از خانوارها به صورت تصادفی طبقه ای جمع آوری شده است. نتایج نشان می دهد که میان سرمایه اجتماعی ساکنان و پایداری محله، رابطه معنی داری برقرار است. این سرمایه بیش از آن که به بهبود محیط کالبدی محله اثرگذار باشد، بر توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی محله موثر است. در ضمن، در تایید نتایج پژوهش های پیشین، رابطه ای مثبت و قابل قبول میان مولفه های ذهنی سرمایه اجتماعی و تمامی مولفه های پایداری محلی شناسایی شده است. از سویی بر خلاف نتایج مطالعات پیشین، ساکنان مرفه تر اعتماد بیشتری به نهادهای رسمی دارند؛ بنابراین شکل گیری و استفاده از سرمایه اجتماعی در یک محله کمتر برخوردار نسبت به محله های توسعه یافته، دارای الگویی متفاوت است.

سبک های زندگی بر رفاه و بهزیستی افراد تاثیر می گذارند. از طریق سبک های زندگی، افراد توانایی های خود را ارتقا می بخشند. این روابط در کیفیت زندگی و اجزای سازنده آن نقش مهمی دارند. اطلاعات از 745 نفر از جوانان 29-15 سال شیراز در سال 1390 با روش پیمایشی و با استفاده از پرسش نامه محقق ساخته سبک زندگی و پرسش-نامه سازمان بهداشت جهانی برای کیفیت زندگی، جمع آوری شدند. هفت نوع سبک زندگی بر اساس تحلیل عاملی از هم جدا شدند و همه آن ها به جز سبک زندگی مذهبی مناسکی با کیفیت زندگی در ارتباط بودند. میزان استفاده از رسانه های جدید و عمومی نیز با سبک زندگی رابطه مثبت و معناداری نشان داده است. در تحلیل های رگرسیونی مهم ترین متغیر، رسانه های جدید ارتباطی، سبک زندگی مذهبی سنتی و سبک های فراغتی بوده اند که با ضریب مثبت وارد معادله رگرسیون شده اند و ترجیحات موسیقیایی جدید با ضریب منفی وارد معادله رگرسیون شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که هر سبک فراغتی با سطوح متفاوتی از کیفیت زندگی همراه است؛ اما برخی از سبک-های زندگی در کیفیت زندگی اهمیت بیشتری دارند.

شهرها اگرچه کانون فرصت های اقتصادی و اجتماعی و محمل رشد و توسعه اند؛ اما رشد سریع شهرنشینی طی سده اخیر به ویژه در کشورهای جهان سوم، شهرها را با مشکلات گوناگونی مواجه کرده است. همین امر منجر به طرح مبحث توسعه پایدار شهری شده است. از آن جا که پایداری شهرها با مصرف متعادل و تخصیص و توزیع عادلانه منابع مرتبط است، تعیین حدود و ثغور حقوق شهرنشینان نیز در طراحی و برنامه ریزی شهر پایدار اهمیت می یابد. تدوین و تصویب منشورهای شهری راه حلی است که طی دو دهه اخیر در سطوح محلی و بین المللی برای تصریح حقوق شهرنشینان، مورد توجه حکومت های محلی و سازمان های جامعه مدنی قرار گرفته است. در همین راستا، به منظور شناخت و معرفی تجارب جهانی در این زمینه، تحقیق حاضر به روش اسنادی، پس از واکاوی ادبیات و مبانی نظری حق شهرنشینی، ویژگی های تدوین و محتوای منشورهای شهری موجود در جهان را (تا زمان تدوین این مقاله) به طور منفرد و تطبیقی بررسی و ارایه کرده است. عمده ترین حقوق مورد تاکید عبارت اند از: برابری و عدم تبعیض، مدیریت دموکراتیک شهر، مشارکت سیاسی، شفافیت در مدیریت، بهره مندی از اطلاعات، حفاظت از گروه های آسیب پذیر، توسعه پایدار، خدمات شهری، محیط زیست، مسکن، آب، غذا، انرژی، بهداشت و سلامت، کار، آزادی، آموزش، تفریح، فرهنگ و تنوع میراث فرهنگی، یکپارچگی و انسجام (وظایف)، امنیت، همکاری بین المللی. در پایان، دلالت هایی برای تدوین و اجرای منشورهای شهری در ایران ارایه شده است.

شبیه سازی اجتماعی شامل مجموعه ای از تکنیک ها و ابزارهاست برای مدل کردن پدیده های اجتماعی، به گونه ای که بتوان آزمون ها و آزمایش هایی مجازی بر روی آن مدل ها انجام داد. اگر چه گسترش امکانات رایانه ای تاریخی کوتاه دارد؛ اما ریشه های نیاز به شبیه سازی در جامعه شناسی را می توان تا نیمه اول قرن بیستم پی گرفت. در یک تقسیم بندی تکنیک های شبیه سازی اجتماعی را می توان در پنج دسته پویایی سیستمی، مدل های صف بندی، شبیه سازی خرد، اتوماتای سلولی و مدل های عامل محور قرار داد. این پنج تکنیک در دو دسته تکنیک های فرآیند محور (دو مورد اول) و تکنیک های عامل-محور (سه موردی بعدی) قرار می گیرند. از میان تمام این تکنیک ها به نظر می رسد مدل-سازی عامل محور بیش از همه بر معضلات پیش روی محققان اجتماعی و نیز نیازهای آن ها تطابق دارد. در مدل سازی عامل محور می توان برخی از مهم ترین دغدغه های جامعه-شناسان؛ مانند ناهمگونی عامل ها، تعامل میان عامل ها، یادگیری عامل ها، تعامل عامل ها و محیط و ظهور الگوهای کلان از کنش های خرد را به خوبی بررسی کرد.

از جمله مسائل بسیار مهمی که مجریان و مسوولان شهری در احیای بافت های فرسوده با آن مواجه می شوند، عدم توافقشان با مالکین در مورد قیمت املاک است؛ لذا در این تحقیق ضمن بررسی نگرش مالکان بافت فرسوده منطقه ثامن نسبت به شیوه قیمت گذاری املاک، عوامل موثر بر آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی است که از ابزار پرسش نامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه مالکان بافت فرسوده منطقه ثامن تشکیل می دهد. حجم نمونه در این تحقیق حدود 250 نفر از مالکان است که به روش طبقه ای متناسب با سهم انتخاب شده است. از آن جا که این منطقه به 4 قطاع تقسیم می شود، سعی شده است تا حجم نمونه، متناسب با سهم هر قطاع انتخاب شود. یافته ها نشان می دهد که 26/66 درصد از مالکین نسبت به شیوه قیمت گذاری املاک نگرشی منفی دارند، در-حالی که تنها حدود 11 درصد از آن ها دارای نگرش مثبت بوده و بقیه مالکان نگرشی خنثی نسبت به شیوه مذکور داشته اند. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داده است که موثرترین متغیر بر نگرش مالکان به شیوه قیمت گذاری املاک، میزان اطلاعات صحیحی است که آن ها در مورد شیوه قیمت گذاری املاک دارند. سایر متغیرهای اثرگذار بر نگرش مالکان به شیوه قیمت گذاری املاک، به ترتیب شدت تاثیر عبارت اند از: نگرش مالکان به طرح نوسازی و بهسازی، فاصله ملک تا حرم و در نهایت برخورد نزدیکان مالک با وی.

هدف این مقاله، بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر میزان پیاده روی مردان متاهل و تعیین سهم هر یک از این عوامل بر میزان پیاده روی است. این پژوهش با روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی از مناطق مختلف شهر مشهد با حجم نمونه 360 نفر انجام شده است. نتایج نشان داده است که: بین طبقه اجتماعی، امنیت معابر، میزان اوقات فراغت و آگاهی دینی، با میزان پیاده روی رابطه معنی دار مثبتی وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داد که متغیرهای زیر به ترتیب بیشترین تاثیر مثبت را بر میزان پیاده روی مردان متاهل دارند: میزان اوقات فراغت، امنیت معابر، تشویق دیگران، طبقه اجتماعی و در نهایت، آگاهی دینی از سودمندی ورزش. مقدار ضریب همبستگی نیز (427/0) است، همچنین در تحلیل مسیر بین متغیر طبقه اجتماعی و اوقات فراغت رابطه غیر مستقیم مشاهده شده است.

اعتماد از پیش شرط های اساسی توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر جامعه ای محسوب می شود. اعتماد، رشد انسان و شکوفایی استعدادها و توانایی های او را تسهیل و رابطه او با دیگران و جهان را به رابطه ای خلاق و شکوفا تبدیل می کند، تا فرد بتواند آرامش، امنیت و آزادی و استقلال را در کنار دیگران و با دیگران تجربه کند. پژوهش حاضر در پی آن است تا بسترهای مناسب برای ایجاد اعتماد در جامعه را شناسایی کند. یکی از عوامل موثر، هویت جنسیتی تشخیص داده شده است. این پژوهش با استفاده از نظریه گیدنز و تاجفل در مورد هویت و اعتماد، به روش پیمایش به بررسی رابطه بین هویت جنسیتی و اعتماد در بین 384 نفر از زنان و مردان جوان شهر تهران پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین هویت جنسیتی شخصی، هویت جنسیتی اجتماعی جوانان و اعتماد، رابطه معنادار و مستقیم مشاهده می شود. تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داده است که سه متغیر(هویت جنسیتی شخصی، هویت جنسیتی اجتماعی و جنسیت) در مجموع، 410/0 درصد از تغییرات متغیر وابسته اعتماد را تبیین کرده اند. نمودار تحلیل مسیر نیز نشان داده است که متغیر هویت جنسیتی شخصی نسبت به دیگر متغیرها دارای تاثیر بیشتری بر اعتماد بوده است.

کیفیت زندگی سالمندان متاثر از عوامل متعددی است که یکی از مهم ترین آن ها حمایت اجتماعی از سالمند است. با افزایش حمایت های اجتماعی، کیفیت زندگی هم بهبود می یابد؛ اما تحقیقات پیشین نشان می دهد که نگرش سالمندان نسبت به حمایت اجتماعی و توانایی ها، خود در تاثیرگذاری حمایت اجتماعی نقش دارد و اگر نگرش سالمند نسبت به حمایت اجتماعی دریافت شده، منفی باشد و آن را نشانه ناتوانی و درماندگی خود بداند یا آن را پرهزینه و تحقیر کننده بداند یا فرد احساس کند که خودش توانایی انجام کارهایش را دارد و نیازی به کمک دیگران ندارد، دریافت حمایت اجتماعی برای او ممکن است دارای تاثیر منفی باشد.
این پژوهش به صورت پیمایش در بین 380 سالمند زن و مرد ساکن شهر کرمان انجام شده است. ابزار پژوهش پرسش نامه همراه با مصاحبه بوده است میانگین سنی پاسخگویان 01/67 بوده و مهم ترین حمایت کنندگان ایشان در درجه اول همسر و سپس فرزند پسر و در درجه سوم، فرزند دختر بوده است. نتایج نشان داده که حمایت عاطفی، مالی، خدماتی، مشورتی و اطلاعاتی، نگرش به حمایت و نگرش نسبت به توانایی های خود و مدت رابطه از مهم-ترین متغیرهایی بودند که با کیفیت زندگی ارتباط معنی دار داشتند. از بین این متغیرها، نگرش به حمایت، بیشترین تاثیر را داشته است.

از آن جایی که در تحقیقات اجتماعی غالبا تمایل داریم اثر هم زمان چندمتغیر مستقل را بر چند متغیر وابسته بسنجیم و یا این که مفاهیم مورد بررسی، به طور معمول سازه-هایی هستند که خود دارای چندین بعد هستند و از طرفی اعتبار استنباط آماری تکنیک-های رایج چندمتغیره در چنین مواردی محل تردید است، استفاده از تکنیک تحلیل همبستگی کانونی، اجتناب ناپذیرمی شود. هدف نوشتار حاضر نیز اثبات ضرورت استفاده از این تکنیک در وضعیت هایی است که محقق درصدد بررسی روابط میان دو مجموعه از متغیرهاست و دیگر تکنیک های چندمتغیره پاسخگو نیستند؛ لذا ضمن معرفی منطق و کاربرد تکنیک تحلیل همبستگی کانونی با ارایه یک مثال روشن کاربردی با استفاده از نرم افزار SPSS و تفسیر خروجی های مربوط، سعی در نشان دادن نقاط قوت این تکنیک داشته است و همزمان، محدودیت ها و الزامات استفاده از این تکنیک در تحقیقات کمی اجتماعی را گوشزد می کند. در عین حال همانند دیگر روش های آماری چند متغیره، نتایج تحلیل همبستگی کانونی نیز باید در معرض روش های اعتبارسنجی برای کسب اطمینان از نتایج، گذاشته شود که در این نوشتار به آن ها اشاره شده است.

پژوهش های جدی انگاری جرم نشان می دهند که جرایم چقدر برای مردم یک جامعه جدی هستند؟ همچنین این مطالعات گویای این مهم هستند که با توجه به ارزش های اجتماعی حاکم بر جوامع مختلف سطح جدی انگاری جرایم به ویژه جرایم جنسی– اخلاقی متفاوت است. بر این اساس، مقاله حاضربه دنبال بررسی تاثیر عوامل اجتماعی موثر بر جدیت و اهمیت جرایم جنسی- اخلاقی (با تاکید بر نقش دین و رسانه) است. در این پیمایش تعداد 380 نفر از دانشجویان دانشگاه خوارزمی به عنوان نمونه انتخاب و اطلاعات توسط پرسش نامه جمع آوری شد. متغیر وابسته این تحقیق، جدی انگاری جرایم جنسی و اخلاقی است. یافته ها نشان می دهند که این جرایم گرچه برای پاسخگویان جدی هستند؛ ولی آن ها در مقایسه با جرایم دیگر، جرایم جنسی و اخلاقی را در رتبه های آخر قرار می دهند، همچنین میزان دینداری، رسانه ها و سطح توسعه یافتگی استان محل سکونت، رابطه معناداری با میزان جدی انگاری جرایم جنسی و اخلاقی دارند؛ اما در این بین، رابطه دینداری بسیار قوی تر است. تحلیل روابط نشان می دهد دینداری موجب افزایش جدی انگاری پاسخگویان به جرایم جنسی– اخلاقی می شود. این در حالی است که تماشای برنامه های تلوزیونی ماهواره و نیز استفاده بیشتر از اینترنت و افزایش سطح توسعه یافتگی محل سکونت با کاهش جدی انگاری جرایم جنسی– اخلاقی همراه است. یافته های این تحقیق در چارچوب دلالت های نظریه جرم دورکیم و رویکرد بر ساخت گرایی تفسیر شده است.